انجمن منطق ایران سخنرانیِ برخط (آنلاین) برگزار می‌کند
تاثیر مبانی معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی سهروردی در نقد نظریه تعریف مشائیان
رضا اکبری
دانشگاه امام صادق
چکیده.
مشائیان، با پذیرش ترکیب موجودات مادی از امور ذاتی و عرضی به عنوان مبنایی جهان شناختی، و پذیرش وجود ذهنی برای ادراک یک شیء به عنوان مبنایی معرفت شناختی، معتقد بودند که در یک تعریف درست، حضور فصل قریب (امر ذاتی) و یا عرض خاص (امر عرضی) لازم است تا شرط مساوی بودن معرِّف با امر تعریف شده (معرَّف) برقرار باشد. از نظر سهروردی، مساوی بودن، یک رابطه است و علم به یک رابطه، مستلزم شناخت دو طرف رابطه است. لذا مبنای مشائیان در باره تعریف، ما را دریک دوگانه تخریبی قرار می دهد. یا مساوی بودنِ فصل قریب (یا عرض خاص) با معرَّف را می دانیم که در این صورت نیازی به تعریف وجود نخواهد داشت؛ یا این که نمی دانیم که در این صورت، ضمانتی برای این که واقعا فصل قریب یا عرض خاص را استفاده کرده باشیم وجود نخواهد داشت. همچنین، محدودیت های شناختی انسان سبب می شود که ضمانتی برای تمایز نهادن میان فصل قریب با عرض خاص نداشته باشیم. این نگاه انتقادی، برآمده از دو مبنای هستی شناختی و معرفت شناختی سهروردی در تقابل با دو مبنای مشائیان است. از نظر سهروردی، جهان، متشکل از ظلمت (عالم ماده) و نور (انوار طولی و عرضی) است. در عالم ظلمت، جسم، امری بسیط است که با هیأت های ظلمانی (تعبیر سهروردی برای اعراض) تحقق دارد و همراهیِ هیأت های ظلمانیِ مختلف با جسم، سبب تحقق اجسام گوناگون می شود. بنابراین، چیزی به نام فصل به عنوان امری ذاتی که بتواند در تعریف قرار گیرد بی معنا خواهد بود. از سوی دیگر، سهروردی بر خلاف مشائیان، معتقد به موجود شدن حقایق ماهوی در ذهن نیست. او معتقد است که در مقام ادراک، رابطه ای مستقیم میان فاعل شناسا و متعلق شناسایی حاصل می شود (می توانیم آن را خوانشی از واقع گرایی مستقیم بدانیم). در عالم ظلمت، نفس به عنوان نور سپهبد (استعاره ای که سهروردی برای نفس استفاده می کند) هیأت های ظلمانی یک شیء را روشن می کند و با دریافت خوشه ای از ویژگی های ظاهری، آن امر برای او معلوم می شود. از نظر او، مقام وضع الفاظ نیز با توجه به همین ویژگی های خوشه ای است. بر این اساس، هر نوع تعریفی در مورد اشیاء مادی، در برگیرندۀ خوشه ای از ویژگی های غیر ذاتی است که در کنار هم می توانند آن امر را معلوم سازند. شناخت موجودات نوری (انوار طولی و عرضی)، همچون شناخت اشیاء مادی از طریق ارتباط بی واسطه با آنها خواهد بود اما به دلیل نورانیتِ توأمانِ فاعل شناسا و متعلق شناسایی، تعریف مفهومی مورد نیاز نیست و شناخت از طریق حضور حاصل می شود.
زمان : دوشنبه، ۲۴ آذر ۱۳۹۹، ساعت ۴ عصر
سخنرانیِ برخط (آنلاین) از طریق پیوند زیر و به میزبانی انجمن علمی فلسفه دانشگاه تربیت مدرس برگزار می‌شود. برای ورود به گذرواژه نیازی نیست و فقط کافی است نام خود را وارد کنید.