انجمن منطق ایران برگزار میکند
وامداری سهروردی به ابنسینا در نظریۀ قیاس
مهدی عظیمی
دانشگاه تهران
چکیده: نظریۀ قیاس در منطق سهروردی بر سه گونه تبدیل استوار است: (1) تبدیل گزارههای سالب به موجب از طریق عدول محمول، (2) تبدیل گزارههای جزئی به کلّی از راه افتراض، و (3) تبدیل گزارههای ممکن و ممتنع به ضروری بر پایۀ ضرورت بتّات. با این تبدیلها، چهار ضرب شکل اوّل به یک ضرب، چهار ضرب شکل دوم نیز به یک ضرب، و شش ضرب شکل سوم هم به یک ضرب فروکاسته میشوند. درستیِ تکضرب اشراقیِ شکل اوّل را سهروردی اگرچه بدیهی میداند، درستیِ تکضرب اشراقی شکل دوم را با یک قاعده، و درستی تکضرب اشراقیِ شکل سوم را با یک قاعدۀ دیگر به اثبات میرساند. در این جستار میخواهم نشان دهم که سهروردی تقریباً در همۀ اینها وامدار ابنسیناست. وی ایدهای که ابنسینا در المختصر الأوسط، کوتاه و گذرا، درافکنده است را کامل کرده و در همۀ مراحل تکمیل این ایده نیز از بخشهای مختلف منطق ابنسینا الهام گرفته است. تبدیل (1) را از همان المختصر الأوسط وام کرده؛ تبدیل (2) روشی ارسطویی است که در همۀ منطقنوشتههای ابنسینا بهکار رفته؛ و تبدیل (3) مُلهَم از الشفاء: کتاب القیاس است. افزون بر اینها، قاعدهای که سهروردی با آن درستی تکضرب اشراقیِ شکل دوم را ثابت میکند برگرفته از النجاة است؛ و قاعدهای که با آن درستی تکضرب اشراقی شکل سوم را به اثبات میرساند باز مقتبس از الشفاء:کتاب القیاس است. بدین سان، خطای کسانی چون ضیائی و والبریج، که نظریۀ قیاس سهروردی را یک واگرایی حادّ از نظریۀ قیاس ابنسینا میدانند، آشکار میشود.
کلیدواژهها: منطق سهروردی، منطق ابنسینا، نظریۀ قیاس، عدول محمول، افتراض، ضرورت بتّات
مکان: تهران، خیابان ولیعصر، خیابان نوفللوشاتو،
مؤسّسهی پژوهشی حکمت و فلسفه
زمان : دوشنبه، ۲۹ مهر ۱۳۹۸، ساعت ۴ بعد از ظهر