حامد قدیری
دانشگاه تربیت مدرّس
یکی از نقدهای وارد بر استدلال وجودشناختی آنسلم حول محور امکان «آن‌چه فراتر از آن قابل‌تصور نیست» می‌گردد. طبق این نقد، استدلال یادشده آن را ممکن تلقی کرده و برای آن اثباتی ارائه نکرده است. بر پایة این نقد، برخی در مقام اثبات امکان و برخی در مقام اثبات عدم‌امکانِ آن برآمده‌اند. در این مقاله، نشان خواهم داد که فارغ از این تلاش‌ها، هر صورت‌بندیِ این استدلال باید معیاری را ارضا کند که آن را «حساسیت نسبت به عدم‌امکان» می‌نامم. طبق این معیار، صورت‌بندی باید به‌گونه‌ای باشد که با فرض ناممکن‌بودنِ «آن‌چه فراتر از آن قابل‌تصور نیست»، استدلال به‌نحوی قُفل شود؛ به این معنی که دست‌کم یکی از مقدمات یا یکی از گام‌های منطقی استدلال بر روی فرد ناممکن قابل‌اجرا نباشد. حساس‌نبودنِ یک صورت‌بندی به معنیِ وجود مشکلی در اعتبار استدلال یا صدق مقدمات آن است. در گام بعدی، نشان خواهم داد که استدلال‌آورنده می‌تواند به‌راحتی با تمسک به برخی راه‌حل‌های موردی (ad hoc) نوعی حساسیت صوری را در استدلال ایجاد کند. برای جلو‌گیری از این راه‌حل‌های موردی، نسخه‌ی قوی‌ترِ معیار حساسیت را معرفی خواهم کرد. طبق این معیار که آن را «حساسیت قابل‌دفاع نسبت به عدم‌امکان» نامیده‌ام، استدلال‌آورنده باید بتواند برای نقطه‌ی حساسِ استدلال خود یک تبیین مستقل از این استدلال بیاورد. بدین‌ترتیب، اگر استدلالی نسبت به عدم‌امکانِ خدای آنسلمی حساس باشد و ثانیا بتواند این حساسیت را مستقل از این استدلال، تبیین کند، آن‌گاه واجد حساسیتِ قابل‌دفاع است. در ادامه، یکی از صورت‌بندی‌های رایج این استدلال را بر اساس این معیارها ارزیابی می‌کنم و نشان می‌دهم که صورت‌بندی یادشده این معیارها را ارضا نمی‌کند اما می‌توان با تکیه به متنِ آنسلم، تعدیلی در این صورت‌بندی ایجاد کرد تا واجد نوعی حساسیتِ قابل‌دفاع بشود.